01 Απρ Ανασκόπηση της Συρεσιώτη Χ. για τις τεχνικές χαλάρωσης
Η εμφάνιση στρεσογόνων παραγόντων συνήθως επιδρά στην διατάραξη της υγείας προκαλώντας διαφόρων μορφών δυσλειτουργίες. Οι μελέτες δείχνουν πως τα αρνητικά συναισθήματα συνδέονται στενά με την εμφάνιση σημείων επιδείνωσης μιας προηγουμένως καλής υγείας και αντιστρόφως το βίωμα θετικών συναισθημάτων συμβάλει στην ανάκαμψη της υγείας έπειτα από ασθένεια, αλλά ακόμη και στην προστασία από εμφάνιση κάποιας νόσου. Ασθένειες όπως το βρογχικό άσθμα, η ιδιοπαθής υπέρταση, το πεπτικό έλκος, η ελκώδης κολίτιδα, η νευροδερματίτιδα, η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η θυρεοτοξίκωση, αλλά ακόμη και ο πονοκέφαλος έχουν χαρακτηριστεί σαν ψυχοσωματικές, με βασική αιτία διάφορες μορφές στρες, και κυρίως το άγχος. Παρότι τείνουμε να συγχέομε το στρες με το άγχος, σε επιστημονικό επίπεδο το στρες χρησιμοποιείται ως συνώνυμο οποιασδήποτε μορφής ‘έντασης’ δέχεται ο οργανισμός όπως (έντονα συναισθήματα, ασθένεια/ τραυματισμός, έντονη άσκηση) ενώ το άγχος αποτελεί μια μορφή στρες εμπίπτοντας στη κατηγορία των έντονων συναισθημάτων όπως επίσης και ο φόβος, ο ενθουσιασμός κλπ. Ως στρεσογόνα γενικά ορίζεται οποιαδήποτε κατάσταση επιδρά στην αύξηση της παραγωγής κορτιζόλης. Η χρόνια ενεργοποίηση της στρεσογόνας απόκρισης προκαλεί φθορά στο σώμα και τελικά την κατάρρευση των πιο ευπαθών οργανικών συστημάτων και την εμφάνιση παθολογικών καταστάσεων όπως εκείνες που προαναφέρθηκαν.
Θέση χαλάρωσης
Τα σωματικά συστήματα που σχετίζονται με το στρες και την χαλάρωση είναι: το αυτόνομο νευρικό (συμπαθητικό, παρασυμπαθητικό), το ενδοκρινικό και το μυϊκό σύστημα. Σε σχέση με το μυϊκό σύστημα έχει δειχθεί πως η απελευθέρωση της τάσης από τους σκελετικούς μύες επιδρά και στην πνευματική χαλάρωση. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα ελέγχει τη φυσιολογική διέγερση του οργανισμού, με το συμπαθητικό(ΣΝΣ) να καθιστά το σώμα ικανό να ανταπεξέρχεται σε ‘απειλές’ (πχ καταδίωξη από σκύλο) και ‘προκλήσεις’ (πχ αγώνας ταχύτητας), και το παρασυμπαθητικό(ΠΝΣ) νευρικό σύστημα να αποκαθιστά σε αυτό την κατάσταση ηρεμίας. Το ενδοκρινικό έπειτα από διέγερση μέσω του συμπαθητικού συστήματος με την έκκριση ορμονών από τα επινεφρίδια ανταποκρίνεται σε συναισθηματικές μεταβολές. Από το μυελό των επινεφριδίων παράγονται οι κατεχολαμίνες αδρεναλίνη και νοραδρεναλίνη. Η νοραδρεναλίνη σχετίζεται με την επιθετική συμπεριφορά(«μάχεσθαι») ενώ η αδρεναλίνη με το άγχος(«άγχεσθαι»). Κατά την έκκρισή τους υπάρχει αυξημένη ροή αίματος στα πόδια ενώ οι πνευματικές ικανότητες μειώνονται. Και οι δύο αυτές ουσίες παράγονται υπό συνθήκες «πρόκλησης», αλλά η σχετική τους επικράτηση καθορίζεται από το κυρίαρχο συναίσθημα. Έτσι κάποιος που αντιμετωπίζει μια πρόκληση ως διασκεδαστική/ελκυστική, θα παράγει περισσότερη νοραδρεναλίνη, ενώ κάποιος που την ίδια κατάσταση θα την θεωρήσει απειλή θα παράγει περισσότερη αδρεναλίνη. Στο φλοιό των επινεφριδίων παράγεται η ορμόνη κορτιζόλη που αναφέραμε νωρίτερα. Η λειτουργία της έγκειται στο να διατηρεί την επάρκεια ‘καυσίμων’ στους μύες. Φυσιολογικά επίπεδα κορτιζόλης ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα. Υψηλή παραγωγή της ωστόσο που σχετίζεται με παρατεταμένο στρες ή με χρήση φαρμάκων, σχετίζεται με καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος. Όταν σταματά η επίδραση του στρεσογόνου παράγοντα, το ΠΝΣ παράγει το χημικό διαβιβαστή ακετυλοχολίνη, που επιφέρει και πάλι τα συστήματα στην ηρεμία.
Θέση Yoga
Οι τεχνικές χαλάρωσης αποτελούν μεθόδους οι οποίες αποσκοπούν στην σωματική και ψυχολογική χαλάρωση του ατόμου μέσω αποβολής της ψυχολογικής ή/ και σωματικής έντασης. Για το λόγο αυτό υπάρχουν καθαρά ψυχολογικές προσεγγίσεις αλλά και φυσικές μέθοδοι που αποσκοπούν στη χαλάρωση. Εδώ θα αναφερθούμε στις φυσικές μεθόδους χαλάρωσης που αναφέρονται στη βιβλιογραφία και είναι οι εξής: Προοδευτική χαλάρωση, Εξάσκηση προοδευτικής χαλάρωσης, Σύσπαση-χαλάρωση, Παθητική μυϊκή χαλάρωση, Εφαρμοσμένη χαλάρωση, Εξάσκηση χαλάρωσης συμπεριφοράς, Μέθοδος Mitchell, Τεχνική Alexander, Διαφορική Χαλάρωση, Διατάσεις, Φυσική άσκηση, Αναπνοή, Yoga. Στις τεχνικές αυτές οι διαφορές έγκεινται στο πρωτόκολλο και τη διαδικασία που ακολουθείται σε καθεμιά. Τα κοινά στοιχεία τους όμως είναι πολλά και είναι αυτά που αποτελούν τη βάση όλων των φυσικών τεχνικών χαλάρωσης. Έχουμε λοιπόν την εφαρμογή της σύσπασης-χαλάρωσης στους μύες, τη συνειδητοποίηση και διαχείριση της ενέργειας του σώματος, την αναπνοή, διατάσεις, τη χρήση συγκεκριμένων θέσεων του σώματος(καθιστή θέση, κατάκλιση) ή/και συνδυασμό τους.
Μέσω της επικέντρωσης σε έναν αργό και ήρεμο τρόπο αναπνοής πιθανώς επιτυγχάνεται μια ‘προώθηση’ της λειτουργίας του ΠΝΣ και επομένως επίτευξη επαναφοράς της κατάστασης ηρεμίας στον οργανισμό. Η αρχή της σύσπασης χαλάρωσης σχετίζεται με την αντανακλαστική αντίδραση του μυός να χαλαρώνει έπειτα από μια μέγιστη ισομετρική συστολή του πρωταγωνιστή ή υπομέγιστη μειομετρική συστολή του ανταγωνιστή μυός. Ακριβώς η ίδια μέθοδος χρησιμοποιείται πλέον και για πιο αποτελεσματική διάταση των μυών, κυρίως στην πρακτική της αποκατάστασης. Έτσι εφαρμόζοντας διατάσεις στους χαλαρωμένους μύες επιτυγχάνουμε αποβολή της τάσης από αυτούς. Επιπλέον η ‘αφύπνιση’ της συνείδησης του σώματος αποσκοπεί στο να μάθει το άτομο πώς να χρησιμοποιεί το σώμα του σπαταλώντας λιγότερη ενέργεια και αποφορτίζοντας σώμα και πνεύμα από την ένταση. Για τη συνειδητοποίηση της εικόνας και ενέργειας (έντασης) του σώματος υπάρχουν ειδικές επιμέρους τεχνικές και ασκήσεις και απαιτείται χρόνος και υπομονή κυρίως για άτομα που δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία στην άσκηση, σε κάποιο άθλημα, χορό και γενικά σε σωματικές δραστηριότητες που θα επέτρεπαν τη καλλιέργεια της αντίληψης και βαθύτερης γνώσης της λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος. Μία μέθοδος που χρησιμοποιείται τελευταία κυρίως σε χώρους άσκησης είναι η εικονοποίηση και χρήση της φαντασίας κατά την εκτέλεση ασκήσεων με τρόπο παρόμοιο των ψυχολογικών τεχνικών χαλάρωσης και με σκοπό την συνειδητοποίηση του σώματος, της στάσης και κίνησής του και κυρίως την σωστή διοχέτευση της ενέργειας στις αντίστοιχες περιοχές του σώματος που εργάζονται. Αυτό βοηθάει στην ενεργοποίηση κάποιων περιοχών του σώματος για την εκτέλεση των ασκήσεων με ταυτόχρονη χαλάρωση όμως άλλων περιοχών στις οποίες τείνουμε να συσσωρεύουμε ένταση (πχ αυχένας) αποφεύγοντας έτσι από απλώς ένα λάθος γυμνασμένο σώμα ή μια λάθος στάση έως πονοκεφάλους, πόνους στη μέση ή τις αρθρώσεις.
Οι τεχνικές χαλάρωσης, φυσικές αλλά και καθαρά ψυχολογικές, μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινή πρακτική ως τρόπος αποβολής του στρες και ανάκτησης της ισορροπίας σε σωματικό και πνευματικό επίπεδο αλλά χρησιμοποιούνται ευρέως και στην ιατρική αποκατάσταση για διαφόρους σκοπούς όπως μείωση του καρδιακού και αναπνευστικού ρυθμού, αντιμετώπιση πονοκεφάλων και πόνου σε αρθρώσεις, ψυχική/πνευματική ηρεμία, διαχείριση του στρες, ανοχή του πόνου(π.χ. καρκινοπαθείς), ανακούφιση του πόνου σε οξύ στάδιο (π.χ. μετά από χειρουργείο) καθώς και ανακούφιση χρόνιου πόνου. Οι καθαρά ψυχολογικές τεχνικές χαλάρωσης είναι ένα πιο απαιτητικό κομμάτι, από πλευράς εκπαίδευσης και διάθεσης του θεραπευτή που τις εφαρμόζει και για το λόγο αυτό δεν παρατίθενται εδώ. Επειδή όμως το άγχος είναι ο βασικός ένοχος για τις παθήσεις που αναφέρθηκαν αρχικά, για τη συσσωρευμένη ένταση σε σκελετικούς μύες και αποτελεί από μόνο του σύμπτωμα όσον αφορά την κακή ψυχολογική κατάσταση του ατόμου, καλό είναι να συνδυάζονται ψυχολογικές και φυσικές τεχνικές χαλάρωσης για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα. Οι τεχνικές χαλάρωσης λοιπόν είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τον οποιοδήποτε θεραπευτή θέλει πραγματικά να συμβάλει στην καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενούς, πελάτη, συνανθρώπου του.
